ايدئولوژى تطبيقى

چاپ اول اين كتاب با شمارگان 20000 نسخه به همت انتشارات مؤسسه در راه حق و در تاريخ شهريور ماه 1361 صورت گرفته است; در حالى كه پيش از آن، در سال 1359 تا درس هشتم آن از سوى مؤسسه در راه حق و اصول دين منتشر شده و مورد استقبال فراوان قرار گرفته بود. پس از پيروزى انقلاب اسلامى و پديد آمدن فضاى باز سياسى و فكرى در كشور، گروه هاى ضد اسلامى و التقاطى، فرصت را براى تبليغات حزبى و مسلكى خود مناسب يافته، به اشاعه افكار ماترياليستى و انحرافى پرداختند. بدين ترتيب، ضرورت تبيين فلسفه اسلامى، بيش از پيش بر همگان آشكار شد و جوانان گروه گروه به مراكز علمى روى آوردند.

مجموعه جزواتى كه با عنوان «پاسدارى از سنگرهاى ايدئولوژيك» منتشر گرديد، براى سطح علمىِ جوان آن زمان قدرى سنگين به نظر مى رسيد، از اين رو استاد مصباح به درخواست مؤسسه در راه حق در سال 1359 مسائل ضرورى «شناخت شناسى» و «جهان بينى» را تدريس كردند. اين دوره در چهل جلسه براى دويست نفر از داوطلبان منتخب برگزار شد. دانشجويان شركت كننده، درس ها را از نوار پياده كردند، و اين مجموعه درس ها پس از بازنگرى استاد در قالب اين كتاب تدوين يافت.

مباحث كتاب در شانزده درس تنظيم شده است. درس اول به تبيين ايدئولوژى اسلامى و موضع آن در برابر ماركسيسم مى پردازد. از بررسى اين موضوع تا پايان درس سوم اين نتايج به دست مى آيد:

1. ارزش حقيقى زندگى انسان در گرو ايدئولوژى صحيح است; 2. ايدئولوژى صحيح، نيازمند جهان بينى صحيح است; 3. مسائل بنيادين جهان بينى، مسايلى است فلسفى و متافيزيكى كه بايد با روش تعقلى اثبات شود.

درس چهارم به پرسش هايى در زمينه نتايج فوق پاسخ مى دهد.

از درس پنجم مباحثى در زمينه شناخت شناسى آغاز مى شود، و مفاهيم شناخت، انگيزه شناخت، موضوع شناخت، سير شناسايى، پيدايش شناخت و كاوش علمى و فلسفى در باب شناخت، بررسى مى گردد. اين بحث در درس ششم ادامه مى يابد. اين درس، مراحل سه گانه شكاكيت و مفهوم رئاليسم و ايدئاليسم را در اخلاق و هنر مطرح مى سازد. آن گاه در درس هفتم اصطلاحات فلسفى مختلف، درباره واژه هاى رئاليسم و ايدئاليسم و رابطه ايدئاليسم با ماترياليسم كانون دقت قرار مى گيرد. در درس هشتم، در بحث شناخت واقعيت، امكان شناخت واقعيت به اثبات مى رسد و نظريات مخالف، نقد مى شود. درس نهم از ابزار شناخت گفتوگو مى كند.

در درس دهم انواع معقولات بررسى مى شود، و در درس يازدهم سه نمونه از موارد اصالت عقل در تصورات مطرح مى گردد. سپس نظريات قايلان به اصالت حس مورد نقد و ارزيابى قرار مى گيرد. در درس دوازدهم نظريه جان لاك، كه از معروف ترين و در عين حال معتدل ترين نظريات حس گرايانه است، بررسى مى شود. سپس نظريه كندياك كه افراطى تر است و آن گاه نظريات باركلى و هيوم درباره تصورات، تبيين مى گردد.

در درس سيزدهم استاد اصالت حس در تئورى شناخت ماركسيستى را بيان و نقد مى كنند، و در درس چهاردهم به اين مسئله مى پردازند كه آيا اصالت حس يا عقل در تصديقات تابع تصورات است، به گونه اى كه هر كس در مسئله تصورات، قايل به اصالت حس باشد، ناچار در تصديقات نيز بايد ملتزم به اصالت حس شود، يا چنين ملازمه اى وجود ندارد؟ در نتيجه بحث، عدم ملازمه بين اين دو مطلب به اثبات مى رسد، و در نهايت، درس شانزدهم قلمرو هر يك از انواع شناخت را تبيين مى كند.

اين كتاب، به لحاظ اهميت آن، با عنوان محاضراتٌ فى الايديولوجية المقارنه، و به قلم آقاى محمدعبدالمنعم الخاقانى، به عربى ترجمه شده و در سال 1361 به كوشش مؤسسه در راه حق به چاپ رسيده است.