آموزش فلسفه جلد اول

وزيري، گالينگور، 368 صفحه، چاپ اول 1389، چاپ پنجم 1398.

اين اثر، كتابى است وزين و پرمحتوا در زمينه فلسفه اسلامى كه تاكنون بارها تجديد چاپ شده است. نخستين انتشار اين کتاب به همت مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى در دو مجلد صورت گرفت و پس از آن، اين کتاب توسط انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) در سال 1389 در قالب مجموعه آثار حضرت استاد با عنوان «مشکات» منتشر شد.

حضرت آيت‌الله مصباح ابتدا مطالب اين كتاب را در مؤسسه در راه حق تدريس فرمودند كه مجموعه اين دروس به همت بعضى از شاگردان فاضل ايشان گردآورى و تنظيم شد. پس از آن، متن اين كتاب به قلم شيواى حضرت استاد و به سبكى بسيار جالب و متقن تكميل و تحرير گشته و به شكل كنونى درآمده است. دقت استاد در ترتيب مباحث، انتخاب عناوين و واژه‌هاى كتاب، آموزش فلسفه را به عنوان يك متن درسى جديد و جذاب از هر نظر، شايان توجه و قابل اتكا نموده است.

چنان‌كه استاد در مقدمه آورده‌اند: اين كتاب ضعف‌هاى كتاب‌هاى فلسفى رايج در حوزه، و نيز معضلات ناشى از برخوردهاى افراط‌آميز و تفريط‌‌‌گرايانه دو طيف طرفدار و مخالف فلسفه را در نظر داشته، و كوشيده است تا آن ضعف‌ها و معضلات را جبران سازد و نگرشى معقول و متعادل درباره اين دانشِ بنيادين ارائه كند.

پيش از آن، بر اثر برداشت‌هاى نادرست از مطالب فلسفى و تلقي‌هاى ناصحيح از هدف فلسفه، بسيارى در ضرورت، و حتى جواز آموختن اين دانش ترديد روا مى‌داشتند. از اين‌رو، استاد دَه درس نخستِ جلد اول را به مباحثى مقدماتى براى رفع اين سوء برداشت‌ها اختصاص داده‌اند. از اين ده درس، سه درس نخست به تاريخچه فلسفه مي‌پردازد و ضمن آشنا ساختن دانشجو با مبدأ پيدايش و سير تطورات و تحولات اين علم، او را به مطالعه مباحث تاريخ فلسفه فرامى‌خواند. درسهاى چهارم تا ششم با تعريف علم و فلسفه، رابطه آن دو را با يكديگر تبيين  مي‌کند. در درس هفتم ماهيت مسائل فلسفى، مبادى فلسفه و هدف آن روشن، و در درس هشتم روش تحقيق در فلسفه ارزيابى مي‌شود. درس نهم رابطه ميان فلسفه با علوم مختلف را بيان مي‌كند، و بالاخره در درس دهم ضرورت فلسفه و اهميت يادگيرى آن آشكار مى‌گردد و در اين زمينه به شش شبهه پاسخ داده مي‌شود.

در اين كتاب با ايجاد روحيه نقادى و نقدپذيرى در دانشجو، تلاش شايسته‌اى براى تعالى بخشيدن به فلسفه صورت گرفته است. اين شيوه مى‌كوشد تا طرفدارى متعصبانه از برخى متون و مكاتب فلسفى را ـ آن‌گونه كه در گذشته تا حدودى رواج داشت ـ منتفى سازد و براندازد.

كتب فلسفى متداول، پُر بود از اصطلاحات گيج‌كننده‌اى كه فهم صحيح آنها سال‌ها تحقيق و ممارست مى‌طلبيد؛ اما در اين كتاب اولاً از به‌كارگيرى اصطلاحات مبهم و غيرضرورى ـ تا حد ممكن ـ اجتناب شده است؛ ثانياً در مواردى كه طرح و تبيين مطلب فلسفى، متوقف بر بيان اصطلاح فنى خاصى باشد، آن اصطلاح به روشنى توضيح داده شده است.

از ديگر امتيازات اين كتاب درسى كه پس از طرح آن به منزله متن درسى، مورد استقبال بسيارى از مراكز علمى حوزوى و دانشگاهى قرار گرفته، آن است كه به مباحث مطرح در مجامع فلسفى غربى پرداخته و مدعاهاى آنها را در بوته نقد و بررسى نهاده است.

يكى ديگر از نارسايى‌هاى كتب فلسفى متداول، عدم تنظيم منطقى و نظام‌مند مباحث است. كتاب آموزش فلسفه، با رعايت ترتيب منطقى مباحث، از اين نارسايىها به دور است؛ به گونه‌اى كه مطالب ارائه شده در هر درس، شوق دانشجو را در فراگيرى درس بعد برمى‌انگيزد.

در اين كتاب پس از ده درس مقدماتى ـ كه ذكرشان گذشت ـ در بخش دوم، مباحث شناخت‌شناسى مطرح مي‌شود. اين بخش به لحاظ منطقى مقدم بر هستىشناسى فلسفى است. شناخت‌شناسى امروزه كانون بحث و گفت‌وگوهاى جدى در مجامع فلسفى دنياست.

مباحث هستى‌شناسى، كه بخش عمده مباحث فلسفه اسلامى را به خود اختصاص مي‌دهد، از بخش دوم كتاب آغاز مي‌شود و تا پايان بخش ششم (درس شصتم) ادامه مىيابد. بخش هفتم كتاب (در انتهاى جلد دوم) به بحث درباره مطالب الهيات بالمعنى الاخص (خداشناسى و مسائل آن) مي‌پردازد.

به طور خلاصه، نظم و دسته‌بندى بديع و ابتكارى مباحث، اتقان و استحكام استدلال‌هاى ارائه شده، همراه با زيبايى و رسايى قلم نويسنده، اين كتاب را به صورت مجموعه‌اى كامل از دروس فلسفى درآورده است.

اين كتاب با نظر به اهميت آن و براى استفاده در سطح بين‌المللى، با عنوان Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic philosophy به انگليسى ترجمه شده است. برگردان كتاب، به قلم آقايان دكتر محمد لگنهاوزن و دكتر عظيم سرودلير انجام گرفته که مؤسسه مطالعات فرهنگ جهانى دانشگاه بينگ هامتون ¹ نيويورك آن را در سال 1999 ميلادى چاپ و منتشر كرده است.

هم‌چنين اين كتاب با عنوان «المنهج الجديد فى تعليم الفلسفه» توسط آقاى محمدعبدالمنعم الخاقانى به عربي ترجمه شده و مؤسسه انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ اول اين اثر را با شمارگان 5000 نسخه در تاريخ 1409 هـ. ق منتشر ساخته است.

هم‌چنين بخش‌هايي از اين کتاب به زبان‌هاي مختلف ترجمه شده است که از آن‌جمله مي‌توان: به ترجمه روسي بخش الهيات و ترجمه بوسنيايي بخش‌هاي تاريخ فلسفه و شناخت‌شناسي اين کتاب اشاره کرد.

1. Institute of Global Cultural Studies (IGCS) Binghamton University.