اوج صعود و سقوط در كربلا

همچنان كه به خاطر داريد، سال گذشته نيز ما در اين محفل، بعضى از ابهامات و شبهاتى را كه احياناً پيرامون تاريخ كربلا در ذهن بعضى از مردم پديد مى آيد مطرح و سعى كرديم در حد توان و فهم خود و در حد ظرفيت مجلس پاسخهايى بيان كنيم. يكى از سؤالاتى كه ممكن است به ذهن هر نوجوان و جوان در ابتداى آشنا شدن با داستان كربلا خطور كند، اين است كه ما در اين داستان با گروه ممتازى از انسان ها مواجه مى شويم كه نمونه آنها را در تاريخ كمتر مى توانيم پيدا كنيم. هر يك از افراد اين گروه ممتاز از لحاظ شرف، انسانيت ، كمال، شجاعت و شهامت، ايثار و فداكارى و ده ها خصلت پسنديده ديگر در مرتبه بالايى قرار گرفته اند. ما مجموعه اين كمالات بى نظير را در گروهى مى يابيم كه محور آنها شخصيت بى نظيرى مانند حضرت سيدالشهدا(عليه السلام)است و برادران، فرزندان، ياران، حواريين و دوستان خاص آن حضرت پيرامون اين وجود شريف گرد آمده اند.

هر انسانى، خواه مسلمان و يا غير مسلمان، با شنيدن داستان اين گروه و صفات برجسته اين شخصيت ها، بى اختيار به آنها عشق مىورزد و دلباخته ايشان مى شود. كم نيستند دلدادگانى از ساير اديان و مذاهب كه به حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) عشق مىورزند. بعضى از افراد اقليت هاى مذهبى در داخل كشور ما هستند كه نسبت به شخصيت حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) عاشقانه برخورد مى كنند. ما، فى المثل به افرادى از اقليت زرتشتى برخورد مى كنيم كه در اين ايام واقعاً عزادار هستند و با شنيدن نام مبارك حضرت سيدالشهدا(عليه السلام)، آثار تأثر در چهره ايشان ظاهر مى شود. داستانهايى نيز از اظهار علاقه زرتشتيان نسبت به حضرت سيدالشهدا(عليه السلام)نقل مى شود. حتى بت پرستان در هندوستان نسبت به شخصيت حضرت ابى عبد الله(عليه السلام) عشق مىورزند و در ايام تاسوعا و عاشورا عزادارى مى كنند. اشخاص موثقى نقل كرده اند كه در بسيارى از شهرهاى هندوستان، در شب تاسوعا و عاشورا هندوهاى بت پرست آتش روشن مى كنند و به ياد حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) با پاى برهنه وارد آتش مى شوند. اين گروه ممتاز،انسان هايى هستند كه حتى كفار كه اعتقادى به اسلام ندارند، نسبت به ايشان عشق مىورزند. اين پديده ها نشانگر اين است كه وجدان انسانى اقتضا مى كند كه بشريت در مقابل چنين شخصيت هاى عظيم الشانى خضوع كرده و در مقابل عظمت آنان سر تعظيم فرود آورد.

در برابر اين گروه، عده اى را مشاهده مى كنيم كه دقيقاً در نقطه مقابل آنها قرار دارند و به سختى مى توان در طول تاريخ بشريت اشخاصى به پليدى، قساوت، نامردى، سَبُعيت و درندگى آنها پيدا كرد. با مشاهده اين دو گروه متضاد، اين سؤال مطرح مى شود كه چگونه ممكن است بعضى از انسان ها اين اندازه خوب و بعض ديگر تا اين حد پليد شوند؟ اين سؤال تنها در باره داستان كربلا مطرح نيست; نظاير چنين افرادى در طول تاريخ بوده اند و حتى در زمان معاصر نيز وجود دارند. عده اى در صدد برآمده اند براى پاسخ به اين سؤال، بحث هاى علمى از اين قبيل را مطرح كنند كه علت رشد يا سقوط انسان چيست و چگونه بعضى از انسان ها به سوى رشد و تعالى حركت كرده اند و تا اين اندازه صفات انسانى بارز در آنها ظهور پيدا مى كند و در مقابل، عده اى تا اين حد سقوط مى كنند؟ همچنين داستان كربلا تنها يك مسأله شخصى در مورد چند نفر نيست، بلكه يك پديده عظيم اجتماعى است كه در جامعه آن زمان تأثير گذاشته و هنوز بعد از قريب به هزار و چهار صد سال در جامعه ما نيز تأثيرگذار است. با توجه به اين نكته، عده اى در صدد برآمده اند واقعه كربلا را به عنوان حركتى گروهى و جريانى تاريخى، از نظر جامعه شناسى مورد تجزيه و تحليل قرار داده و بررسى كنند كه چگونه چنين جريانى شكل مى گيرد و چه آثارى در زندگى اجتماعى به جا مى گذارد؟

از سوى ديگر، بحث پيرامون علت و چگونگى تعالى و ترقى اشخاص در معنويات و كمالات انسانى و همچنين سقوط و انحطاط در رذائل، مربوط به علم روانشناسى است كه در آن خصوصيات روانى افراد و عوامل و چگونگى شكل گيرى شخصيتى با اين ويژگى ها، مورد بررسى قرار مى گيرد.