درس سي‌وچهارم

جهاني و جاوداني بودن اسلام

·مقدمه

·جهاني بودن دين اسلام

·ادله قرآني بر جهاني بودن اسلام

·جاوداني بودن اسلام

·حل چند شبهه

مقدمه

دانستيم كه ايمان به همه پيامبران و پذيرفتن همه پيام‌هاي ايشان ضرورت دارد(1)و انكار يك پيامبر يا انكار يكي از احكام و پيام‌هاي او به معناي انكار ربوبيت تشريعي الهي و نظير كفر ابليس است.بنابراين، بعد از ثابت شدن رسالت پيامبر اسلامصلی الله علیه و آله، ايمان به آن حضرت و ايمان به همه آياتي كه بر او نازل شده و همه احكام و قوانيني كه ازطرف خداي متعال آورده است، ضرورت دارد.

اما ايمان آوردن به هر پيامبر و كتاب آسماني او مستلزم ضرورت عمل برطبق شريعت وي نيست؛ چنانكه مسلمانان، ايمان به همه پيامبران عظامصلی الله علیه و آله و به همه كتب آسماني دارند، ولي نمي‌توانند و نبايد به شرايع پيشين، عمل كنند و قبلاً نيز اشاره شد كه وظیفه عملي هر امتي عمل كردن به دستورات پيامبر همان امت است.(2)پس ضرورت عمل كردن همه مردم به شريعت اسلام در صورتي ثابت مي‌شود كه رسالت پيامبر اسلام، اختصاص به قوم خاصي (مانند عرب) نداشته باشد و نيز پيامبر ديگري بعد از آن حضرت مبعوث نشده باشد كه شريعت وي را نسخ كند. به ديگر سخن، اسلام، دين جهاني و جاوداني باشد.

ازاين‌روي، لازم است اين مسئله را مورد بحث قرار دهيم كه آيا رسالت پيامبر اسلامصلی الله علیه و آله جهاني و جاوداني است يا اختصاص به قوم معيّن يا زمان محدودي داشته است؟

روشن است كه چنين مسئله‌اي را نمي‌توان با روش عقلي خالص، مورد بررسي قرار

1. ر.ک: درس بيست‌ونهم.

2. ر.ک: همان.

داد، بلكه بايد از روش تحقيق در علوم نقلي و تاريخي بهره گرفت؛ يعني بايد به اسناد و مدارك معتبر مراجعه كرد.

كسي كه حقانيت قرآن كريم و نبوت و عصمت پيامبر اسلامصلی الله علیه و آله را احراز كرده باشد، براي وي هيچ مدركي معتبرتر از كتاب و سنت نخواهد بود.

جهاني بودن اسلام

جهاني بودن دين اسلام و عدم اختصاص آن به قوم يا منطقة خاصي، از ضروريات اين آيين الهي است و حتي كساني هم كه ايمان به آن ندارند، مي‌دانند كه دعوت اسلام، همگاني بوده و محدود به منطقة جغرافيايي خاصي نبوده است. افزون بر اين، شواهد تاريخي فراوان وجود دارد كه پيامبر اكرمصلی الله علیه و آله به سران كشورها، مانند قيصر روم و پادشاه ايران و فرمانروايان مصر و حبشه و شامات و نيز به رؤساي قبايل مختلف عرب و... نامه نوشتند و پيك ويژه به‌سوي آنان گسيل داشتند و همگان را دعوت به پذيرفتن اين دين مقدس كرده، از پيامدهاي وخيم كفر و استنكاف از پذيرفتن اسلام، برحذر داشتند.(1)و اگر دين اسلام جهاني نبود، چنين دعوت عمومي‌ای انجام نمي‌گرفت و ساير اقوام و امت‌ها هم عذري براي عدم پذيرش مي‌داشتند. بنابراين نمي‌توان بين ايمان به حقانيت اسلام و ضرورت عمل برطبق اين شريعت الهي، تفكيكي قایل شد و در نتيجه، كساني را از موظف بودن به پيروي عملي از اين آيين الهي، مستثنا دانست.

ادله قرآني بر جهاني بودن اسلام

همان‌گونه كه اشاره شد، بهترين دليل و معتبرترين مدرك براي اثبات اين‌گونه مطالب، قرآن كريم است كه حقانيت و اعتبار آن در درس‌هاي گذشته، واضح شد. كسي كه يك

1. نامه‏هاى پيامبر اكرمصلی الله علیه و آله در كتاب‏هاى معتبر تاريخى، ضبط شده و مجموعة آنها به‌صورت كتاب مستقلى به نام مكاتيب الرسول گردآورى شده است.

مرور اجمالي بر اين كتاب الهي بكند، با كمال روشني درخواهد يافت كه دعوت آن، عمومي و همگاني است و اختصاص به قوم و اهل نژاد و زبان معيّني ندارد؛ از جمله، در آيات زيادي همه مردم را با عنوان يا أَيُّهَا النّاس(1)و يا بَنِي آدَم(2)مورد خطاب قرار داده و هدايت خود را شامل همه انسان‌ها «النّاس(3) و الْعالَمِين»(4)دانسته است. همچنين در آيات فراواني رسالت پيامبر اكرمصلی الله علیه و آله را براي همه مردم «النّاس(5)و الْعالَمِين»(6)ثابت كرده، و در آيه‌اي شمول دعوت وي را نسبت به هركسي كه از آن مطلع شود، مورد تأكيد قرار داده است.(7)و از سوي ديگر، پيروان ساير اديان را با عنوان «اهل كتاب» مورد خطاب و عتاب قرار داده(8)و رسالت پيامبر اكرمصلی الله علیه و آله را در مورد آنان تثبيت فرموده، و اساساً هدف از نزول قرآن كريم بر پيامبر اكرمصلی الله علیه و آله را پيروزي اسلام بر ساير اديان، شمرده است.(9)

با توجه به اين آيات، جاي هيچ‌گونه شك و شبهه‌اي درباره همگاني بودن دعوت قرآن كريم و جهاني بودن دين مقدس اسلام، باقي نمي‌ماند.

جاوداني بودن اسلام

آيات مزبور با به كار گرفتن الفاظ عام (مانند بني‌آدم و الناس و العالمين) و با متوجه كردن خطاب به اقوام غيرعرب و پيروان ساير اديان (مانند يا أَهْلَ الْكِتاب) عموميت و جهاني بودن اسلام را ثابت مي‌كنند. همچنين با اطلاق زماني، محدوديت و مقيد بودن آن

1. ر.ك: بقره (2)، 21؛ نساء (4)، 1 و 174؛ فاطر (35)، 15.

2. ر.ك: اعراف (7)، 26، 27، 28، 31 و 35؛ يس (36)، 60.

3. ر.ك: بقره (2)، 185 و 187؛ آل عمران (3)، 138؛ ابراهيم (14)، 1 و 52؛ جاثيه (45)، 20؛ زمر (39)، 41؛ نحل (16)، 44؛ كهف (18)، 54؛ حشر (59)، 21.

4. ر.ك: انعام (6)، 90؛ يوسف (12)، 104؛ ص (38)، 87؛ تكوير (81)، 27؛ قلم (68)، 52.

5. ر.ك: نساء (4)، 79؛ حج (22)، 49 و سبأ (34)، 28.

6. ر.ك: انبياء (21)، 107؛ فرقان (25)، 1.

7. ر.ك: انعام (6)، 19.

8. ر.ك: آل عمران (3)، 65، 70، 71، 98، 99 و 110؛ مائده (5)، 15 و 19.

9. ر.ك: توبه (9)، 33؛ فتح (48)، 38؛ صف (61)، 9.

را به زمان معيني نفي مي‌كند؛ به‌ويژه تعبير لِيُظْهِرَهُ عَلَي الدِّينِ كُلِّه(1)جاي هيچ‌گونه شبهه‌اي باقي نمي‌گذارد. همچنين مي‌توان به آیه 42 سوره فصلت استدلال كرد كه مي‌فرمايد: وَإِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ. لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ و دلالت دارد بر اينكه هيچ‌گاه قرآن كريم، صحت و اعتبار خود را از دست نخواهد داد. نيز دلايل خاتميت پيامبر اسلامصلی الله علیه و آله (كه در درس ديگري مورد بحث واقع مي‌شود) هرگونه توهمي را نسبت به امكان نسخ شدن اين دين الهي به‌وسیله پيامبر و شريعت ديگري، باطل مي‌سازد. نيز روايات فراواني به اين مضمون، وارد شده است: حلال محمد حلال الي يوم القيامة، وحرامه حرام الي يوم القيامة.(2)علاوه بر اينكه جاوداني بودن اسلام، مانند جهاني بودن آن، از ضروريات اين دين الهي و بي‌نياز از دليلي زاید بر دلايل حقانيت اسلام است.

حل چند شبهه

دشمنان اسلام كه براي جلوگيري از گسترش اين دين الهي، از هيچ‌گونه تلاشي فروگذار نكرده و نمي‌كنند، در صدد برآمدند كه با القاي شبهاتي چنين وانمود كنند كه دين اسلام فقط براي مردم عربستان نازل شده و رسالتي نسبت به ساير مردم نداشته است؛ از جمله، به آياتي تشبت كرده‌اند كه پيامبر اكرمصلی الله علیه و آله را مأمور هدايت خويشان و نزديكان خودش يا اهل مكه و حوالي آن كرده است(3)و نيز آیه 69 سوره مائده كه بعد از اشاره به يهود و صابئين و نصاري، ملاك سعادت را ايمان و عمل صالح مي‌داند و نامي از پذيرفتن دين اسلام به‌عنوان شرط سعادت نمي‌برد. علاوه بر اين در فقه اسلامي اهل كتاب، هم‌سنگ مشركان نيستند، بلكه با پرداختن جزيه (به‌جاي خمس و زكاتي كه مسلمانان مي‌پردازند) امنيت

1. ر.ك: توبه (9)، 33؛ فتح (48)، 38؛ صف (61)، 9.

2. ر.ك: محمدبن‌یعقوب کلینی، كافى، ج1، ص57 و ج2، ص17؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ، ص260 و ج24، ص288؛ وسايل الشيعه، ج18، ص124.

3. ر.ك: شعراء (26)، 214؛ انعام (6)، 92؛ شورى (42)، 7؛ سجده (32)، 3؛ قصص (28)، 46.

ايشان در پناه دولت اسلامي حفظ مي‌شود و مي‌توانند به احكام شريعت خودشان عمل كنند و اين، نشانة به رسميت شناختن اين اديان است.

در پاسخ بايد گفت: آياتي كه خويشان پيامبر اكرمصلی الله علیه و آله و اهل مكه را ذكر مي‌كند، در صدد بيان مراحل دعوت است كه از خويشان آن حضرت شروع مي‌شود و سپس به ساير اهل مكه و حوالي آن گسترش مي‌يابد، و سرانجام همه جهانيان را دربرمي‌گيرد. چنين آياتي را نمي‌توان مختص آياتي شمرد كه رسالت آن حضرت را جهاني مي‌داند؛ زيرا علاوه بر آنكه لحن اين آيات، اباي از تخصيص دارد، لازمة چنين تخصيصي «تخصيص اكثر» است كه در عرف عقلا، مستهجن و غيرقابل قبول مي‌باشد.

اما آیه يادشده از سوره مائده، در مقام بيان اين نكته است كه صرف انتساب به اين يا آن دين، براي رسيدن به سعادت حقيقي كافي نيست، بلكه عامل سعادت، ايمان واقعي و عمل به وظايفي است كه خداي متعال براي بندگانش مقرر فرموده است و طبق دلايلي كه جهاني بودن و جاوداني بودن اسلام را اثبات مي‌كند، وظیفه همه مردم بعد از ظهور پيامبر اسلام، عمل به احكام و قوانين اين دين است.

اما امتيازي كه در اسلام براي اهل كتاب بر ساير كافران منظور شده، به معناي معاف بودن ايشان از پذيرفتن اسلام و عمل به احكام آن نيست، بلكه درواقع، ارفاقي دنيوي است كه بنا بر مصالحي در حق آنان روا داشته شده و به اعتقاد شيعه، همين ارفاق هم موقتي است و در زمان ظهور ولي عصرعجل الله تعالي فرجه الشریف حكم نهايي ايشان اعلام، و با آنان مانند ديگر كافران رفتار خواهد شد و اين مطلب را از جملة لِيُظْهِرَهُ عَلَي الدِّينِ كُلِّه مي‌توان استفاده كرد.

پرسش

1. در چه صورتي بر همه مردم جهان، لازم است كه از شريعت اسلام پيروي كنند؟

2. دلايل قرآني بر جهاني و جاوداني بودن اسلام را بيان كنيد.

3. چه دلايل ديگري براي اين مطلب، وجود دارد؟

4. توضيح دهيد آياتي كه پيامبر اسلامصلی الله علیه و آله را مأمور هدايت نزديكان و اهل مكه مي‌كند، دليل اختصاص رسالت آن حضرت به ايشان نيست.

5. توضيح دهيد كه آیه 69 سوره مائده، دلالتي بر معاف بودن هيچ امتي از پيروي اسلام ندارد.

6. توضيح دهيد كه مجاز بودن اهل ذمه به عمل كردن به شريعت خودشان نيز دليل معذور بودن آنان از پذيرفتن شريعت اسلام نيست.