- مقدمه معاونت پژوهش
- بخش اول: تحلیل نظری انقلاب اسلامی
- درس دوم: تئوریهای انقلاب
- درس سوم: بررسي عوامل پيدايش انقلاب از منظر ديني
- درس چهارم: ماهيت و ويژگيهاي انقلاب اسلامي
- درس چهاردهم: جریانشناسي گروههاي منحرف فکری انقلاب اسلامی
- درس پنجم: ارکان انقلاب اسلامی(1)؛ رهبري
- درس ششم: ارکان انقلاب اسلامی(2)؛ مکتب و مردم
- درس هفتم: دستاوردهای انقلاب اسلامی
- درس هشتم: آسيبشناسي انقلاب اسلامي
- درس نهم: راهكارهاي حفظ و تداوم انقلاب اسلامي
- بخش دوم: نقاط عطف تاريخ ايران از مشروطه تا پيروزی انقلاب اسلامي
- درس يازدهم: دوران ديکتاتوري رضاخاني
- درس دوازدهم: دوران سياه محمدرضاشاهي؛ جرقههاي اوليهٔ انقلاب اسلامي
- درس سيزدهم: دوران سياه محمدرضاشاهي؛ سال 1356، آغاز موجي تازه در انقلاب
درس سيزدهم:
دوران سياه محمدرضاشاهي؛
سال 1356، آغاز موجي تازه در انقلاب
از دانشجو انتظار میرود که پس از پایان درس بتواند:
1. نقش شهادت فرزند امام خميني(رحمه الله) را در پيشبرد حرکت اسلامي مردم ايران بيان نمايد؛
2. زمينهها و پيامدهاي قيام 19 دي را تشريح کند؛
3. نقشآفريني عيد فطر 1357 را در شکلگيري تجمعات گستردهٔ بعدي نشان دهد؛
4. علت هجرت امام خميني(رحمه الله) از عراق به پاريس را تحليل نمايد؛
5. نقش ماه محرم را در حرکتهاي انقلابي سال 1357 تبيين نمايد؛
6. چگونگي فراهم آمدن زمينههاي ورود امام به خاک ايران و سپس پيروزي انقلاب اسلامي را توضيح دهد.
وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَنُرِي فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا يَحْذَرُون؛(1) و ما اراده داريم بر كساني كه در زمين فرو دست شدهاند منّت نهيم و آنان را پيشوايان [مردم] گردانيم، و ايشان را وارث [زمين] كنيم، و در زمين قدرتشان دهيم و [از طرفي] به فرعون و هامان و لشكريانشان آنچه را كه از جانب آنان بيمناك بودند، بنمايانيم.
1. مقدمه
در درس پيشين، در ادامهٔ بررسي حرکتهاي مردمي معاصر، به اولين حرکتهاي انقلابي امام خميني(رحمه الله) و پيروان ايشان اشاره شد و روند تحولات در آن دوران؛ يعني از آغاز نهضت انقلاب اسلامي تا سال 1343 که سال تبعيد امام خميني(رحمه الله) به ترکيه و سپس عراق بود، مورد بررسي قرار گرفت. از آن زمان تا سال 1355 وقايعي در تاريخ انقلاب اسلامي به وجود آمد که عليرغم نقش آنها در تحولات بعدي، از اهميت کمتري برخوردار هستند. از اين رو، بررسي تحولات اين دوره را به اهل تحقيق واگذار نموده، در اين درس به شرح وقايع بعدي که از اهميت بيشتري برخوردار است اشاره خواهيم کرد. به دليل وقايع خاصي که در سال 1356 و 1357 اتفاق افتاد، آغاز موجي تازه در روند پيروزي انقلاب اسلامي بود. از
1 . قصص (28)، 5 و 6.
اين رو جا دارد در اين درس، به اجمال، رويدادهاي واقع شده در اين دو سال را مد نظر قرار داده، نقش آنها را در پيروزي انقلاب اسلامي يادآور گرديم.
2. شهادت فرزند امام و آغاز مرحلهٔ جديد نهضت
حاج سيد مصطفي خميني، فرزند برومند امام خميني(رحمه الله)، از روحانيون مبارزي بود که بعد از تبعيد پدر خويش بازداشت و راهي تبعيدگاه گرديد. وجود چنين شخصيتي ميتوانست خطري بزرگ براي رژيم پهلوي باشد، اما وي بدون داشتن هيچگونه بيماري و يا علائم بيماري، ناگهان دار فاني را وداع ميگويد و با توجه به روشن شدن نقش ساواک در وقوع مرگهاي مشکوکي نظير آن، مردم، ساواک را عامل شهادت فرزند امام دانستند. و بههمين خاطر در ايران به حدي از او تجليل نمودند که رژيم شاه را به عکسالعمل واداشت.(1) شهادت آيتالله سيد مصطفي خميني، محيط رعب و وحشت حاکم بر کشور را شکست و مردم چون سيل خروشان براي سرنگوني دولت و رژيم شاهنشاهي به تکاپو افتادند. از اين زمان ابتکار عمل در دست مردم و رهبري نهضت قرار ميگيرد و کنترل اوضاع و جريانات از دست رژيم شاه خارج ميشود.(2)
3. اهانت به امام و قيام 19 دي قم
در روز 17 دي ماه 1356 در روزنامهٔ اطلاعات، مقالهاي از احمد رشيدي مطلق به چاپ رسيد که در آن به امام خميني(رحمه الله) توهين شده و نسبتهاي ناروايي به ايشان داده شده بود. با انتشار اين مقاله در سطح کشور، اعتراضات گستردهاي آغاز گرديد. مردم قم در
1. سيد جلال الدين مدني، تاريخ سياسي معاصر ايران، ج 2، ص319.
2. جواد منصوري، سير تکويني انقلاب اسلامي، ص 309.
اين اعتراضات پيشتاز بودند و در پايان شب 18 دي ماه، در مسجد اعظم قم، شعارهايي در حمايت از امام خميني(رحمه الله) و در مخالفت با رژيم پهلوي سر دادند. در فرداي آن روز تظاهرات گستردهٔ مردم قم تبديل به قيامي خونين گرديد و با دخالت نيروهاي نظامي، شماري از مردم به شهادت رسيدند که رقم دقيق آن تاکنون نيز مشخص نگرديده است. به دنبال اين قيام مردمي بود که موج اعتراضات، بسياري از مناطق کشور را در بر گرفت و قيام 19 دي مردم قم، منشأ حرکتهاي بعدي گرديد که پيروزي انقلاب اسلامي را رقم زد.
4. قيام مردم تبريز و يزد
در چهلم شهداي قم، مردم تبريز درصدد بودند تا اين نهضت را از طريق برگزاري مجالس ختم استمرار بخشند. از اين رو، در 29 بهمن 1356، عزاي عمومي اعلام گرديد و جمعيت بسياري براي شرکت در مجلس ختم راهي مسجد شدند. اما مأموران رژيم، که به سلاح گرم نيز مجهز بودند، مانع از ورود مردم به مسجد شدند. افزايش جمعيت سبب شد تا مأموران اقدام به شليک تير هوايي نمايند و همين امر مردم را تحريک نمود و آنان ضمن بيان شعارهاي انقلابي، به مأموران يورش بردند و با به آتش کشيدن وسايل متعلق به پليس و دولت، راهپيمايي بزرگي را آغاز کردند. پليس هم وارد عمل شد و به سوي مردم تيراندازي نمود. در نتيجه، انبوهي از کشتگان و مجروحين راهي بيمارستانها شدند که در اثر تيراندازي مأموران به چنان وضعيتي دچار شده بودند.
مردم يزد نيز به پيروي از فرمان امام خميني(رحمه الله)، در روزهاي 9 و 10 فروردين1357، حماسهاي ديگر آفريدند. مردم آن ديار با تحريم عيد نوروز، به برپايي مجالس بزرگداشت شهداي قم و تبريز اقدام کردند. در راهپيماييهاي پرشور مردم يزد، خواستههاي ايشان
مبني بر بازگشت امام از تبعيد، آزادي زندانيان سياسي و برچيده شدن رژيم پهلوي بيان گرديد. با دخالت نيروهاي امنيتي رژيم شاه و تيراندازي آنان به سوي مردم، جمع زيادي از آنان به شهادت رسيده و يا مجروح شدند.
اين سير تحولات باعث وحشت رژيم پهلوي گرديد و بههمين خاطر روحانيون زيادي را روانهٔ تبعيدگاهها و عدهٔ زيادي از انقلابيون را روانهٔ بازداشتگاهها نمود. البته در شهرهاي ديگري همچون کرمان، شيراز، اصفهان، جهرم و اهواز نيز اين اعتراضات وجود داشت و حرکتهاي مردمي در آن مناطق نيز به شدت رژيم شاه را به وحشت انداخت.
5. عيد فطر، نقطهٔ عطف حضور مردم
13 شهريور 1357، يکي ديگر از نقاط عطف انقلاب اسلامي است؛ چراکه اين روز مصادف با عيد فطر بود و نماز عيد فطر تجليگر حرکتي بود که پيروزي انقلاب اسلامي را تسريع بخشيد. در قيطريه مرکز تجمع مردم براي اقامهٔ نماز عيد فطر در تهران صدها هزار انسان مسلمان گرد هم آمدند تا آواي وحدتبخش خود را سر دهند. اين تظاهرات عظيم با آرامش برگزار گرديد تا فرصت قتلعام را از شاه بگيرد. همين امر زمينهٔ تأثير بيشتر اين حرکت تاريخي را فراهم ساخت و حرکتهاي انقلابي بعدي بلافاصله شکل گرفت.
پس از تظاهرات عظيم مردم در روز عيد فطر، امام خميني(رحمه الله)، طي بيانيه اي، ضمن تبريک آن روز، اين حرکت عظيم مردمي را تجليل نموده، از مردم خواستند تا به بيانات عوام فريبانهٔ رژيم پهلوي اهميتي ندهند و به اين حرکتهاي بنيانکن خود ادامه دهند. در ضمن ايشان از ارتشيان نيز خواستند تا براي حفظ استقلال و بيرون آمدن از زير يوغ اسارت و ذلت وارد عمل شوند.(1)
1. علي دواني، نهضت روحانيون ايران، ج 7 و 8، ص 281.
6. جمعهٔ سياه
17 شهريور 1357 همواره يادآور حماسهاي ديگر در فرايند انقلاب اسلامي است. پس از تظاهرات گستردهٔ عيد فطر، حرکتهاي وسيع ديگري شکل گرفت که به شدت رژيم را به هراس انداخت. صبح جمعه، هرچند که رژيم در تهران و چندين شهر ديگر اعلام حکومت نظامي نموده بود، ليکن مردم تهران از صبح زود راهي ميعادگاه شدند و خيابان ژاله تا بهارستان مملو از جمعيت شد. مأموران رژيم با نشانه رفتن مسلسلهاي خود به سوي مردم، شمار زيادي از آنان را به شهادت رسانده، جمع زيادي را هم مجروح ساختند. اين فاجعه به قدري دهشتناک بود که واکنش سريع مراجع عظام را به دنبال داشت و سيل بيانيهها و نامههاي اعتراضآميز در محکوميت اين کشتار بيرحمانه، از سوي علما و مراجع صادر گرديد.(1) اين امر زمينه مشتعل شدن آتش خشم مردم مسلمان و انقلابي ايران را فراهم ساخت و اين کشتار بيرحمانه، نه تنها مردم را از حرکتهاي بعدي نا اميد نساخت، بلکه شمار بيشتري از مردم را به صحنه کشاند. در چهلم شهداي جمعة سياه نيز، اعلام عزاي عمومي گرديد و در بسياري از شهرهاي ايران تظاهراتهايي صورت گرفت و شماري نيز به شهادت رسيده و يا مجروح شدند.(2)
7. هجرت امام از عراق به فرانسه
در زمان تبعيد امام خميني(رحمه الله) به عراق، رژيم بعث عراق آزادي عمل را از ايشان سلب کرده بود و مانع ادامهٔ مبارزهٔ ايشان با رژيم پهلوي ميشد. امام به ناچار، صلاح را در اين ديدند که به فرانسه رفته، در پاريس اقامت گزينند. اين هجرت مبارک، نقطهٔ عطف ديگري در
1. همان، ج 1 و2، ص 318.
2. همان، ج 7 و 8، ص 376.
تاريخ انقلاب اسلامي ايران بود؛ چراکه اين امکان براي امام به وجود آمد که بتوانند به آسودگي، پيام خود را به گوش مردم انقلابي ايران برسانند. ناگفته نماند که با تلاش برخي از ياران نزديک امام خميني(رحمه الله)، بنا بود ايشان از عراق راهي کويت گردند، ليکن در مرز عراق و کويت، مأموران گمرکي کويت، مانع ايشان شدند و امام تصميم گرفتند به فرانسه هجرت كنند. از آن پس بيانيهها و پيامهاي امام خميني(رحمه الله) آسانتر به دست طرفداران ايشان ميرسيد و انقلاب هر چه بيشتر به اهداف خود نزديک ميشد.(1)
8. شور انقلابي در محرم حسيني
ماه محرم و يادآوري حماسهٔ عاشورا همواره محرکي قوي در پيشبرد اهداف انقلاب اسلامي بوده است. محرم سال 1399 ق. نيز نقشي بسزا در روند تحولات انقلاب اسلامي داشت. مردم مسلمان، در تداوم حرکتهاي مستمر انقلابي خود، از آموزههاي قيام امام حسين (رحمه الله) بهره برده، در ابتداي ماه محرم، بر فراز بامهاي منازل خود فرياد الله اکبر و لااله الا الله سر دادند و در واقع تظاهراتي عظيم را در تهران و شهرهاي ديگر شکل دادند، بدون آنکه مأموران بتوانند آنان را مورد تعرض قرار دهند. اين فريادها علاوه بر بام منازل به خيابانها و مساجد نيز کشيده شد و هر لحظه بر جمعيت مردم در کوچه و خيابانها افزوده گرديد. کشتار جمعي از تظاهرات کنندگان توسط مأموران نيز نتوانست اين حرکت حماسي را خاموش کند. امام خميني(رحمه الله) به مناسبت کشتار مردم در اول محرم 1399 ق، بيانيهاي صادر کرد و مبارزات مردمي را در ماه محرم آن سال جهت بخشيد. به طوري که دامنهٔ اعتراضات به اعتصابهاي کشوري کشيده شد و اين امر رژيم را واداشت تا دست به کشتارهاي ديگري بزند و حتي عدهاي را در حرم مطهر امام رضا (عليه السلام) به رگبار ببندد.
1. همان، ج 7 و 8، ص 349.
تاسوعا و عاشوراي آن سال نيز حاکي از روح حماسي و حسيني در ميان انقلابيون بود. آيتالله طالقاني اعلام کرد که در روز تاسوعا با وجود تمام خطرات، در راهپيمايي شرکت خواهد کرد و به دنبال اين اعلام، مردم نيز از سوي گروهها و جمعيتهاي مختلف، به اين راهپيمايي دعوت شدند. در نتيجه، رژيم ناچار شد اجازهٔ راهپيمايي را به آنان بدهد، در اين روز و نيز در روز عاشورا تظاهراتهاي ميليوني برگزار گرديد و اين امر حاکي از آن بود که در ايران زمينهٔ يک انقلاب، کاملاً فراهم است.(1)
برخي بر اين اعتقادند که ملّت ايران، بيش از هر چيز در آن زمان، نگران آزادي، آسايش و رفاه خود بود و بههمين خاطر به دليل محدوديتهاي رژيم شاه در اين جهات، مردم به قيام عليه رژيم دست زدند تا از آن جوّ اختناق به درآيند. با توجّه به اينکه بسياري از وقايع انقلاب اسلامي پيوند با آموزههاي ديني مردم داشته است، آيا شما اين استدلال آنان را ميپذيريد و قيام مردم ايران را صِرفاً قيامي ملّي ميدانيد يا اينکه انگيزههاي ديني را محرّک قويتري در اين زمينه ميدانيد؟ در اين زمينه با دوستان خود گفتوگو کنيد.
9. فرار شاه به خارج
گسترش اعتراضات خياباني و خارج شدن کنترل کشور از اختيار مأموران رژيم، شاه را وادار ساخت تا در 26 دي ماه امور کشور را به شاپور بختيار واگذار کند و خود به نام معالجه و رفع خستگي راهي مصر گردد، غافل از اينکه اين سفر بازگشتي به دنبال ندارد و پيروزي انقلاب اسلامي را تسريع ميبخشد. فرار شاه از ايران موجي از شادي در ميان مردم ايجاد کرد و اميد انقلابيون به پيروزي انقلاب اسلامي را افزايش داد.
1. سيد جلال الدين مدني، تاريخ سياسي معاصر ايران، ص 401.
از همين رو بود که در راهپيمايي عظيم روز اربعين حسيني، 29 دي ماه 1357، در تهران و ساير شهرها ميليونها تن شرکت کردند و خلع شاه از مقام سلطنت و استقرار حکومت اسلامي را خواستار گرديدند. در بيانيهٔ پاياني اين راهپيمايي حتي تشکيل شوراي انقلاب اسلامي ايران، که از سوي امام خميني(رحمه الله) مطرح شده بود، مورد تأييد قرار گرفت و حکومت بختيار غير قانوني معرفي شد.(1)
10. ورود امام خميني(رحمه الله) به ايران و پيروزي انقلاب اسلامي
با فرار محمدرضا شاه از کشور، زمينه براي تحقق آرمانهاي امام خميني(رحمه الله) بيش از پيش فراهم گرديد. امام خميني(رحمه الله) که در آن زمان در پاريس در تبعيد به سر ميبرد، سکاندار اصلي نهضت بود؛ به طوري که با نظر او، تعطيلات عمومي شکل ميگرفت، تحصنهاي سراسري به وجود ميآمد، سربازان پادگانها را ترک ميگفتند و تحولات بزرگ ديگر رخ ميداد. اين امر حاکي از آن بود که انقلاب اسلامي به مرحلهٔ پويايي خود رسيده است و از اين روست که بايد رهبر نهضت خود را به ياران خويش در ايران برساند و مقدمات برچيده شدن طاغوت و زمينهسازي تشکيل حکومت اسلامي را فراهم کند.
پرسنل هوايي تصميم ميگيرند با هواپيماي اختصاصي امام را از پاريس به تهران منتقل کنند، ولي دولت مانع ميشود. مخالفت دولت با ورود امام به ايران، بازتاب گستردهاي داشت و در اطراف فرودگاه اجتماعات بزرگ اعتراضآميز شکل گرفت. در واقع، بعد از تصميم امام به بازگشت به ايران و مخالفت رژيم پهلوي اين مسأله در رأس همهٔ مسايل قرار گرفت و اولين خواست اجتماعات بزرگ گرديد و در اين رابطه، مسجد دانشگاه تهران، به مرکز ثقل اين تقاضا تبديل شد. دامنهٔ گستردهٔ اعتراضات در نهايت،
1. علي دواني، نهضت روحانيون ايران، ج 9 و 10، ص 141.
دولت بختيار را وادار ساخت تا فرودگاههاي کشور را مجدداً بازگشايي کند. سرانجام با تدبيرهاي ويژهاي، امام خميني(رحمه الله) در ميان اوج استقبال مردم در ساعت 30/9 روز 12 بهمن ماه وارد فرودگاه تهران شدند و در ميان جمع حاضر، در بهشت زهرا، سخنراني كردند و ماهيت غير قانوني رژيم پهلوي را بيش از پيش روشن ساخته، خطوط آيندهٔ حرکت خود را ترسيم نمودند.
امام خميني(رحمه الله) در بخشي از سخنان انقلابي و افشاگرانهٔ خود در بهشت زهرا فرمودند:
«و اما دولتي که ناشي ميشود از يک شاهي که خودش و پدرش غير قانوني است، خودش علاوه بر او غير قانوني است، وکلايي که تعيين کرده است غير قانوني است، دولتي که از همچو مجلسي و همچو سلطاني انشا بشود، اين دولت غير قانوني است. اين ملت حرفي را که داشتند در زمان محمدرضاخان ميگفتند که اين سلطنت را ما نميخواهيم و سرنوشت ما با خود ماست، حالا هم ميگويند که ما اين وکلا را غير قانوني ميدانيم، اين مجلس سنا را غير قانوني ميدانيم، اين دولت را غير قانوني ميدانيم. آيا کسي که خودش از ناحيهٔ مجلس، از ناحيهٔ مجلس سنا، از ناحيهٔ شاه منصوب است و همهٔ آنها غير قانوني هستند، ميشود که قانوني باشد؟ ما ميگوييم که شما غير قانوني هستيد بايد برويد... من بايد عرض کنم که محمدرضاي پهلوي، اين خائن خبيث رفت، فرار کرد و همه چيز ما را به باد داد. مملکت ما را خراب کرد، قبرستانهاي ما را آباد کرد. مملکت ما را از ناحيهٔ اقتصاد خراب کرد... من دولت تعيين ميکنم! من تو دهن اين دولت ميزنم! من دولت تعيين ميکنم! من به پشتيباني اين ملت دولت تعيين ميکنم!»(1)
1. امام خميني(رحمه الله)، صحيفهٔ امام (بيانات، پيامها، مصاحبهها، احکام، اجازات شرعي و نامهها)، ج6، ص 13 ـ 16.
با ورود امام، طبقاتي از ارتش به انقلاب پيوستند و پس از چهار روز، ايشان دولت موقت را تعيين نمودند و مهندس بازرگان را به عنوان نخست وزير دولت موقّت برگزيد. در اين مدت درگيريهايي ميان وفاداران به رژيم پهلوي و انقلابيون مسلمان به وجود آمد، اما در نهايت، در 22 بهمن، انقلاب اسلامي به پيروزي رسيد و رژيم پهلوي پس از 2500 سال حکومت شاهنشاهي در ايران جاي خود را به حکومت اسلامياي داد که با حمايت و پشتيباني مردم تحقق يافت.
کساني را بيابيد که در صحنههاي مبارزهٔ با رژيم پهلوي حضور داشتند و از آنان بخواهيد از وقايع آن زمان براي شما بازگو کنند. به نظر شما، نقل تاريخ انقلاب اسلامي چه تأثيري ميتواند در حفظ و تداوم آن داشته باشد؟ شما با شنيدن وقايع انقلاب اسلامي از زبان حاضرانِ در صحنه، چه احساسي پيدا کرديد؟ اين احساس شما چه کمکي ميتواند به حفظ نظام جمهوري اسلامي بکند؟
11. خلاصه و نتيجهگيري
1. سالهاي 1356 و 1357 به دليل شکلگيري تجمعات گسترده داراي اهميت ويژهاي است؛ چراکه همين تجمعات زمينهٔ پيروزي انقلاب اسلامي را بيش از پيش فراهم ساخت.
2. اين موج از انقلاب با شهادت آيتالله سيد مصطفي خميني، فرزند برومند امام خميني(رحمه الله) آغاز گرديد.
3. در پي درج مقالهٔ توهينآميز در روزنامهٔ اطلاعات به ساحت مقدس امام خميني(رحمه الله)، اعتراضات وسيعي شکل گرفت که قيام 19 دي مردم قم سرآغاز آن بود.
4. عيد فطر 1357 را بايد نقطهٔ آغازين تجمعات گستردهٔ ميليوني دانست. جمعهٔ سياه نيز
يکي از پيامدهاي تشکيل چنين تجمعاتي بود، که هرچند اين تجمع به خاک و خون کشيده شد، ليکن برگ برنده را در دستان انقلابيون قرار داد.
5. امام خميني(رحمه الله) به دليل محدوديتهاي فراوان رژيم بعث عراق، که در زمان تبعيدشان صورت ميگرفت، با تدبير خويش از عراق به پاريس هجرت نمودند و همين امر زمينهٔ تماس آسانتر ايشان را با ساير انقلابيون فراهم ساخت و انقلاب اسلامي به خوبي در آنجا به جهانيان معرفي گرديد.
6. با آغاز حرکتهاي حسيني در ماه محرم، انقلاب اسلامي به نام حماسهٔ عاشورا پيوند خورد و از آن پس، حرکت رو به رشد انقلاب اسلامي، شکل پوياتري به خود گرفت.
7. با گسترش اعتراضات خياباني، شاه مجبور به فرار از خاک ايران گرديد و به دنبال آن، زمينهٔ ورود امام خميني(رحمه الله) به کشور فراهم گرديد و با ورود ايشان و نيز در سايهٔ مقاومتهاي مردمي، انقلاب اسلامي در 22 بهمن 1357 به پيروزي رسيد.
12. پرسش
1. شهادت فرزند امام خميني(رحمه الله) چه نقشي در ايجاد موج جديد در روند انقلاب اسلامي داشت؟
2. زمينهها و پيامدهاي قيام 19 دي را تشريح نماييد.
3. نقش عيد فطر 1357 را در شکلگيري تجمعات گستردهٔ بعدي توضيح دهيد.
4. علت هجرت امام خميني(رحمه الله) از عراق به پاريس چه بود و چه پيامدهايي را به دنبال داشت؟
5. نقش ماه محرم را در حرکتهاي انقلابي سال 1357 تبيين نماييد.
6. چگونگي فراهم آمدن زمينههاي فرار شاه از ايران، ورود امام به خاک ايران و سپس پيروزي انقلاب اسلامي را تشريح نماييد.
13. منابعي براي مطالعهٔ بيشتر
1. دواني، علي، نهضت روحانيون ايران، ج 7 و 8، و 9 و 10، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، چ2، 1377.
2. عاقلي، باقر، روزشمار تاريخ ايران از مشروطه تا انقلاب اسلامي، ج2، تهران: نشر گفتار، چ2، 1372.
3. قلي پور، جعفر، مواضع امام خمينيŠ در برابر نظام سياسي پهلوي و نهادهاي آن، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، چ1، 1382.
4. محمدي، منوچهر، مروري بر سياست خارجي ايران دوران پهلوي يا تصميمگيري در نظام تحت سلطه، تهران: نشر دادگستر و نشر ميزان، چ1، 1377.
5. مدني، سيدجلال الدين،تاريخ سياسي معاصر ايران،ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعهٔ مدرسين حوزهٔ علميهٔ قم،چ3، [بيتا].
6. منصوري، جواد، سير تکويني انقلاب اسلامي، تهران: مؤسسهٔ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چ2، 1375.
آدرس: قم - بلوار محمدامين(ص) - بلوار جمهوری اسلامی - مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) پست الكترونيك: info@mesbahyazdi.org