بسم الله الرحمن الرحيم

آن چه پيش‌رو داريد گزيده‌اي از سخنان حضرت آيت‌الله مصباح‌يزدي (دامت‌بركاته) در دفتر مقام معظم رهبري است كه در تاريخ 05/05/92، مطابق با هجدهم رمضان 1434 ايراد فرموده‌اند. باشد تا اين رهنمودها بر بصيرت ما بيافزايد و چراغ فروزان راه هدايت و سعادت ما قرار گيرد.

ملاك برتري اعمال

در بررسي روايات مربوط به صبر و بلا به مواردي برخورديم كه در آنها برای شیعيان ویژگی خاصی ذكر شده است؛ از جمله اين که «بِنَا يُبْدَأُ الْبَلَاءُ ثُمَّ بِكُمْ^‌1‌؛ بلا اول بر ما نازل می‌شود، و بعد به شما سرایت می‌کند.» در توضيح اين روايت گفتيم بلاها، مصائب و امتحانات متناسب با سطح معرفت و شناخت افراد است؛ از همين رو ، سخت‌ترین امتحانات و شدیدترین بلاها و مصائب مربوط به انبیا و حضرات معصومین است که در بالاترين سطح معرفت هستند، و در مراتب بعد نوبت به کسانی می‌رسد که به آنها نزدیک‌ترند؛ بر همين اساس، چون شیعيان به برکت معارف اهل بیت صلوات‌الله علیهم اجمعین بیشتر از ديگران با حقایق اسلام آشنا شده‌اند و در مرتبه بالاتري از معرفت قرار دارند و به ائمه عليهم السلام نزديك‌ترند، امتحان‌شان هم سخت‌تر است و بلا و مصيبت شديدتري بر آنها وارد مي‌شود. البته روشن است که همه شیعیان در یک سطح و مرتبه نيستند و تنها عنوان «شیعه» براي ملحق شدن به ائمه اطهار صلوات‌الله عليهم اجمعين کافی نیست. در بعضي روايات برخي از كساني كه خود را شیعه مي‌ناميدند، مورد مواخذه قرار گرفته و دروغگو معرفی شده‌اند. معروف است عده‌ای از شیعیان از راه دور براي زيارت امام رضا عليه‌السلام به مرو آمده و بارها براي ديدار ايشان به منزلشان مراجعه كرده بودند؛ اما آن حضرت اجازه ورود به آنها نمي‌دادند. بعد از مدتي كه اين گروه متوجه شدند در اين رفتار امام سري نهفته است، با خواهش و تمنا از خادم آن حضرت خواستند دليل اين برخورد امام با شيعيانشان را جويا شود. امام در پاسخ، پيام دادند كه آنها دروغ مي‌گويند و شيعه ما نيستند. اين افراد كه از پاسخ امام تعجب كرده بودند، به خادم حضرت گفتند: ما محب و علاقمند به امام هستيم؛ چرا امام به ما نسبت دروغگويي مي‌دهد؟ وقتي خدمتكار امام اين گفته آنها را براي امام رضا عليه‌السلام عرض كرد، آن حضرت فرمودند: شیعه، سلمان و ابوذر بودند؛ اما اين‌كه گفتند محب و دوستدار ما هستند، راست مي‌گويند. حالا به آنها اجازه بدهید.

 شيعه، صبورتر از امام(ع)
روايت ديگري كه در زمينه صبر شيعيان بر مصائب و دشواري‌ها از امام صادق عليه‌السلام نقل شده،‌ و مشابه آن مكرراً از ائمه ديگر هم صادر شده، اين است: «نَحْنُ‏ صُبَّرٌ وَ شِيعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا‌^2‌؛ ما صابر و شکیبا هستیم؛ ولی شیعیان ما صبورترند.» در روايت ديگري كه به همين مضمون نقل شده، راوي تعجب خود از اين فرمايش امام عليه‌السلام را اين‌گونه اظهار مي‌كند: «فَاسْتَعْظَمْتُ‏ ذَلِكَ فَقُلْتُ كَيْفَ يَكُونُ شِيعَتُكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُم‏^‌3‌؛ اين مساله به نظرم اعجاب‌آور آمد؛ پس پرسيدم چگونه شيعيان شما از شما صبور‌ترند؟» امام صادق عليه‌السلام در پاسخ مي‌فرمايند: «وَ ذَلِكَ أَنَّا صَبَرْنَا عَلَى مَا نَعْلَمُ وَ صَبَرُوا هُمْ عَلَى مَا لَا يَعْلَمُون‏؛ ما بر آنچه به آن علم داریم، صبر می کنیم؛ ولی شیعیان بر چيزي صبر مي‌كنند كه از آن آگاه نيستند.»
مرحوم مجلسی در مرآة‌العقول سه وجه برای توضیح این مطلب بیان فرموده‌اند: وجه اولش که به نظر ايشان اظهر است، اين‌كه ائمه عليهم‌السلام از بلايي كه قرار است بر آنها نازل شود، آگاه هستند و از همين رو براي مواجهه با آن آمادگی دارند؛ ‌در حالي‌كه شیعیان به واسطه عدم آگاهي از مصيبت، بدون آمادگي قبلي و به صورت ناگهانی با آن مواجه می‌شوند. روشن است كه روبرو شدن با يك مشكل بدون آمادگي قبلي دشوارتر است؛ مثل كسي كه در حال حركت در جاده‌اي صاف، دفعتاً در گودالي بيافتد. بنا بر اين وجه، تحمل مصيبت براي شيعيان به واسطه عدم آگاهي از وقوع آن سخت‌تر است.
وجه دوم این‌كه ائمه اطهار صلوات‌الله علیهم اجمعین می‌دانند حكمت نازل شدن هر بلايي چيست و خدای متعال در برابر صبر بر آن چه پاداشي مقرر فرموده است؛ اما ما نه از حكمت مصائب و گرفتاري‌ها آگاهيم و نه از حقيقت پاداش آنها خبر داريم. به همين جهت، صبر بر مشكلات براي ما دشوارتر است. در یکی از روایاتی که با اين مضمون نقل شده،‌ تعبير «نَصْبِرُ عَلَى مَا نَعْلَمُ‏ مِنَ‏ الثَّوَاب‏»^‌4‌ ديده مي‌شود كه مؤيد اين وجه است؛ هر چند مرحوم مجلسي آن را اظهر نمي‌داند.
وجه سوم این‌که ائمه اطهار صلوات‌الله علیهم اجمعین با علم خدادادی‌شان می‌دانند در هر مصیبتي چه تحولاتی پیدا خواهد شد، جریان آن به کجا می‌انجامد و چه نتایجی بر آن مترتب می‌شود. امام مي‌داند چه بركات و آثار خيري بر زندان رفتن، شکنجه‌ شدن و شهادت او مترتب می‌شود، تأثیر آن در هدایت دیگران چيست، و كساني كه چنين ظلمي را در حق او روا مي‌دارند، به چه سرنوشتي دچار می‌شوند. همه اين‌ها تحمل مصیبت را آسان می‌کند؛ اما شیعیان از هيچ يك از اين امور آگاه نيستند؛ حتي نمي‌دانند تا پايان، طاقت، تحمل و صبر بر اين مصیبت را خواهند داشت و از اين امتحان سر بلند بيرون خواهند آمد، يا نه. از همين‌رو تحمل مصیبت‌ها برایشان سخت‌تر است. پس شیعیان از ائمه صبورترند.
در خصوص اين روايت چند نکته قابل توجه است: اول اين‌كه سه وجهي كه مرحوم مجلسي براي توجيه اين روايت ذكر كرده، مانعة الجمع نيست و ممكن است با يك‌ديگر جمع شوند. يعني دشواري تحمل مصيبت براي ما ممكن است هم از جهت ناگهاني بودن آن باشد، هم به لحاظ عدم اطلاع از حكمت و ثواب آن، و هم به خاطر ناآگاهي از عواقب و ثمراتش.

 صبر شيعه، برتر از صبر امام(ع)؟
نكته ديگر اين‌كه ممكن است كسي تصور كند با توجه به اين روايت، چون شیعیان صبرشان بیشتر است، از اين جهت بر ائمه برتری پیدا می‌کنند. این نکته نيازمند توضیح است. براي دفع اين شبهه ابتدا بايد ملاک برتری یک صبر بر صبر دیگر را بشناسيم. اجمالاً مي‌توان گفت بر اساس مضامين آيات و روايات مجموعه‌اي از عوامل موجب می‌شود فضلیت يك عمل بيشتر از عمل دیگر باشد. از بسیاری از روایات و نيز بعضی آیات مي‌توان چنين استفاده كرد که عملی كه سخت‌تر و انجام دادنش مشکل‌تر باشد يا برای انجام آن انرژی بیشتری لازم است يا بايد از راحتی‌هایی چشم‌پوشی كرد، از اعمال مشابه فضلیت بيشتري دارد؛ یعنی بين دو رفتار که از هر جهت مساوی هستند، آن كه هزینه بیشتری می‌برد، رنج و زحمت بیشتری را مي‌طلبد، و يا زمان بيشتري را لازم دارد، افضل از رفتار ديگر است. اين یکی از ملاک‌های برتری اعمال است؛ صد ركعت نماز مستحب افضل از دو رکعت نماز مستحبي است. با توجه به اين ملاك، آيا مي‌توان گفت چون شیعیان تحمل مصیبت‌ها و سختی‌ها برایشان دشوارتر است، صبر آنها افضل از صبر حضرات معصومین است؟
اگر ملاک فضلیت اعمال فقط همین بود، مي‌توانستيم چنين ادعايي داشته باشيم؛ اما حقیقت این است که این عامل یکی از ضعیف‌ترین ملاک‌های برتری اعمال است. از ميان عوامل فراواني كه در اين زمينه تأثيرگذار است، عمده‌ترين آنها معرفت و اخلاص است. این حدیث را كه با سندهاي مختلف نقل شده، فراوان شنیده‌اید: «لَضَرْبَةُ عَلِيٍّ يَوْمَ‏ الْخَنْدَقِ‏ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ الثَّقَلَيْن‏»^‌5‌؛ یک ضربه شمشیر که امیرالمومنین صلوات‌الله علیه در جنگ احزاب بر سر عمرو بن عبد ود وارد کردند، از عبادت همه جن و انس بالاتر است. يك ضربه شمشير كه در لحظه‌اي فرود آمده، برتر است از عبادت همه افراد جن و ميلياردها انسان كه از ابتداي خلقت وجود داشته‌اند و تا پايان دنيا پا به عرصه عالم مي‌گذارند و در ميان آنها اهل ایمان، تقوا و معرفت كه به مراتب عالی رسيده بودند، از انبيا، اوصيا، اوليا و متقين فراوان بوده است. يك ضربت شمشير در يك كفه ترازو؛ همه عبادات ديگران در كفه ديگر! علي كه يك ضربه شمشيرش به اين اندازه ارزشمند است، بقیه عباداتش چقدر می‌ارزد؟ شاید اگر گفته شود یک تکبیر علی هم از عبادات همه جن و انس افضل است، حرف گزافی نباشد.

 ملاك برتري اعمال
از اين روايت مي‌توان فهميد ملاك برتري عبادت‌ها به حجم آنها و وقت و هزينه‌اي كه صرف آن شده نيست؛ البته اگر دو عمل از همه جهات برابر باشند، این عوامل  ممكن است جهت مزیت يكي بر ديگري باشد.
عمده‌ترين ملاك برتري اعمال، معرفت، اخلاص و ایمان است. بنا بر اين معناي اين‌كه صبر و تحمل شیعیان بیشتر از ائمه معصومين صلوات‌الله عليهم اجمعين است، این نیست که افضل هم هست. صبر براي شيعه سخت‌تر و دشوارتر است؛ اما افضل از صبر ائمه نيست؛ چون ملاك‌هاي ديگر بين ايشان قابل مقایسه نیست؛ معرفت، ايمان و اخلاص ما قطره‌ای از دریاي ایمان، ‌اخلاص و معرفت آن بزرگواران نيست. آنها در افقی فراتر از آن هستند که ما طمع داشته باشیم به آن برسيم يا حتي آن را درك كنيم؛ اين مضموني است كه در زيارت جامعه به آن اعتراف مي‌كنيم: «لَا يَطْمَعُ‏ فِي إِدْرَاكِهِ طَامِعٌ». مقام آن بزرگواران به قدري عالی است که ما بايد خدا را شكر كنيم كه بر ما منت گذاشته و آنها را بشر قرار داده تا بتوانيم با ايشان حرف بزنيم و به اندازه پرتویی از شعاع نور آن‌ها استفاده کنیم.
پس، از اين كلام كه «شِيعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا» توهم نشود که يعني صبرشان افضل است؛ معناي اين كلام همان است كه مرحوم مجلسی رضوان‌الله علیه فرمودند: تحمل مکروهات و مصیبت‌ها برای شيعيان سخت‌تر است. چون ائمه از مسايلي آگاه هستند كه تحمل مصیبت‌ها را براي ايشان آسان‌تر می‌کند. اما آنها در مرتبه‌اي از معرفت، ایمان و اخلاص قرار دارند كه دشواريِ تنها نمي‌تواند عاملي براي برتري يا برابري صبر شيعه با صبر آنها باشد.
یکی از برتری‌های ايشان همین است که از فرط محبت و مهرباني تا این حد نسبت به ما لطف و عنایت دارند كه  به ما مي‌گويند صبرتان از ما بیشتر است؛ ‌تا به ما بفهمانند نسبت به ما توجه دارند و مي‌دانند ما سختی‌ها را تحمل می‌کنیم؛ ما را فراموش نمی‌کنند و برای ما دعا و استغفار می‌کنند و‌ در سختی‌ها و مواجهه با مشکلات، از خدا براي ما کمک می‌خواهند. اگر این رابطه بين ما و امام عليه‌السلام بر قرار باشد، ما مي‌توانيم از الطافش بهره‌‌مند شويم؛ اما اگر ـ‌خدای ناکرده‌ـ آن چنان به دنیازدگی، غفلت، پایبندی به هوس‌ها و چیزهایی از این قبیل مبتلا شویم که سنخیتی بین خودمان و آنها احساس نکنیم تا جايي که گويا ارتباطی با آن بزرگواران نداریم، از درياي لطف آنها محروم خواهيم شد. 
 اگر ارتباطی هر چند ضعیف بين ما و ائمه معصومين صلوات‌الله عليهم اجمعين برقرار باشد، می‌توانیم از برکات ايشان استفاده کنیم و مشمول لطف، رحمت و دعاهای امام زمان صلوات‌الله علیه واقع شویم. وقتی آن حضرت می‌فرماید ما از حال شما غافل نیستیم؛ براي گناهان شما استغفار می کنیم و براي دعايتان آمین مي‌گوییم؛ این‌ها نشانه کمال لطف‌شان است. اين امر اختصاص به افراد خاص ندارد؛ یکایک افراد شیعه در هر گوشه‌اي از دنيا، با هر پايه‌اي از معرفت، كه ارتباطی با امام عليه‌السلام داشته باشند، مشمول عنایت آن حضرت واقع می‌شوند؛ اما اگر با ارتكاب گناه،‌ و با دلبستگي به دنيا حلقه وصل ولايت ائمه را بريديم، نبايد انتظار بهره‌اي از اين رحمت بيكران داشته باشيم.
از خدای متعال درخواست می‌کنیم به برکت وجود مقدس ولی عصر اروحنافداه و عباداتی که در این شب این بزرگوار انجام می‌دهد، که شايد یک تکبیرش بر همه عبادت‌های انس و جن برتری داشته باشد، به برکت او و از صدقه سر او، به همه ما عنایت کند؛ گناهان ما را بیامرزد؛ بر ایمان‌، معرفت و ولایت ما بیافزاید و همه بلاها را از سر همه مسلمانان، به خصوص شیعیان برطرف بفرماید؛ سایه مقام معظم رهبری را تا ظهور ولی عصر بر سر همه ما مستدام بدارد؛ همه ما را عاقبت به خیر کند؛ ان‌شاءالله

وصلي الله علي محمد وآله الطاهرين