پيش‌گفتار

از انبوه حكايات موجودات، شايد شگفت‌انگيزتر و غريب‌تر از همه، داستان «انسان» باشد. از يك سو، انسان موجودى است كه خداى متعال چنان استعدادى در او نهاده است كه مى‌تواند خلعت «خلافت اللّهى» بر تن نموده و مسجود و مخدوم ملايكه شود.(1)

در قوس صعود و تكامل، انسان مى‌تواند تا مقام «مقعد صدق عند مليك مقتدر»(2) اوج بگيرد؛ جايى كه از بالاترين درجات كمال و قرب به حضرت احديت محسوب مى‌گردد و حضرتش او را با خطاب «يا ايتها النفس المطمئنه» مخاطب مى‌سازد و در ضيافتى خاص، به عطاى «فادخلى فى عبادى وادخلى جنتى» مى‌نوازد.

از سوى ديگر، همين انسانى كه مدال «احسن تقويم» را از خالق‌هستى دريافت كرده، گاه آن‌چنان سقوط مى‌كند كه به پست‌ترين مراتب هستى فرو مى‌غلطد.(3) در اين هنگام تا بدان حد فرومايه و بى‌مقدار مى‌گردد كه هم‌سنگ چهارپايان و بلكه فروتر از آنها قرار مى‌گيرد و به چنان فلاكتى گرفتار مى‌آيد كه رتبه‌اى بالاتر از «شر الدواب(4): بدترين جنبندگان» نمى‌توان برايش در نظر گرفت.

1. ر. ك: بقره (2)، 30 ـ 34.

2. قمر (54)، 55.

3. تين (95)، 5.

4. انفال (8)، 22 و 55.

به راستى سرّ اين همه صعود و سقوط چيست؟ چگونه است كه وجودى واحد، اقتضاى دو سير اين‌چنين متضاد را دارد؟ چه چيز نهال وجود انسان را شكوفا و بارور مى‌سازد و چگونه است كه اين نهال مى‌سوزد و خاكستر مى‌شود و از بين مى‌رود؟

كتاب حاضر تلاشى است براى پاسخ به پرسش‌هاى فوق و پرسش‌هايى ديگر نظير آنها كه ذهن‌هاى بسيارى را به خود مشغول مى‌دارد. آنچه پيش رو داريد خلاصه درس‌هاى اخلاق استاد فرزانه و فقيه و فيلسوف گران‌مايه، حضرت آيت‌الله محمدتقى مصباح يزدى است كه توسط حجت‌الاسلام والمسلمين آقاى جواد محدثى جهت استفاده نسل جوان و نوجوان به تلخيص درآمده است. اين درس‌ها در سال‌هاى تحصيلى 1379 و 1380 در قم و در جمع طلاّب و ساير علاقه‌مندان برگزار گرديده است. خداى را شاكريم كه بار ديگر توفيق داد كتابى از مجموعه آثار استاد مصباح ـ دام ظلّه ـ را به پويندگان راه حقيقت و تشنگان زلال هدايت تقديم داريم. اميد آن داريم كه با نشر اين اثر، سهمى هرچند كوچك، در گسترش فرهنگ اسلام و اهل بيت(عليهم السلام) داشته باشيم.

انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى(رحمه الله)