كاوش‌ها و چالش‌ها جلد اول

رقعي، شوميز، 192 صفحه، چاپ اول سال 1379، چاپ سوم بهار 1382.

اين كتاب شامل سلسله سخنرانى‌هاى استاد در كانون بسيج اساتيد دانشگاه علم و صنعت ايران است كه به قلم حج اسلام آقايان محمدمهدى نادرى قمى و سيد ابراهيم حسيني تدوين و نگارش يافته و به همت انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى(رحمه الله) چاپ و توزيع شده است. جلد اول اين مجموعه در سال 1379 و جلد دوم آن در سال 1380 براي نخستين بار چاپ شده است.

به منظور تحكيم ارتباط ميان دانشمندان حوزوى و دانشگاهى، در سال هاى اخير گروهى از انديشوران آگاه و دلسوز و متعهد دانشگاهى، با هدف انجام فعاليت هاى فرهنگى كانونى تأسيس كرده‌اند كه از جمله فعاليت هاى آن، برگزارى نشست هاى ماهانه اى بوده است كه با حضور استاد مصباح يزدى برگزار مى گرديد. در اين نشست ها استاد مصباح درباره موضوعاتى سخن مى گفتند كه اساتيد دانشگاهِ ميزبان پيشنهاد مى كردند. سازمان دهندگان اين نشست ها به لحاظ اهميت و ارزش علمى اين بحث ها در اوضاع كنونى جامعه، اصرار داشتند كه مجموعه سخنرانى هاى استاد، با همان ترتيب، و به مرور چاپ و منتشر گردد. در پاسخ به درخواست آنان، مجموعه اين سخنرانى ها در دو جلد به چاپ رسيده و در اختيار همه علاقه مندان قرار گرفته است.

در جلد اول اين كتاب، نُه سخنرانى در موضوعات ذيل گنجانده شده است:

جلسه اول و دوم به توضيح و شرح «مسئوليت ها در عرصه فرهنگ» اختصاص يافته است.

در جلسات سوم تا ششم، استاد در زمينه پلوراليسم دينى، مفهوم و مبانى آن، و نيز نقد ادله آن به تفصيل سخن گفته اند.

جلسات هفتم تا نهم به بحث در زمينه مرزهاى جاذبه و دافعه در اسلام، يا به تعبير ديگر، مدارا و خشونت در اسلام گذشته است. استاد در پايان هر جلسه، جمع بندى و خلاصه اى از بحث ارائه داده اند و در بعضى جلسات به پرسش هاى حاضران پاسخ گفته اند.

در جلد دوم كتاب که با همكارى حجج الاسلام سيدابراهيم حسينى و محمدمهدى نادرى قمى تدوين و نگارش شده، آمده است:

«رابطه متقابل مردم و حكومت از نظر اسلام» در شش جلسه مطرح شده است. در اين جلسات، موضوعات ذيل به تفصيل بررسى شده اند: تضايف حق و تكليف، حق و تكليف نسبت به خدا، فلسفه وجودى حكومت، رابطه حق و عدل، ملاك تعيين حق از نظر اسلام و مكاتب غربى، اختلاف اساسى اسلام و غرب در ملاك تعيين حقوق، رويكردهاى مختلف در بحث رابطه متقابل مردم و حكومت و بيان رويكرد اسلامى اين قضيه، جايگاه مردم و حاكم در انديشه سياسى اسلام، مسئوليت مردم و حاكم در برابر خدا در انديشه سياسى اسلام، وظيفه حكومت و حق مردم در حكومت اسلامى.

در جلسات هفتم تا دهم با عنوان «ايمان، گوهر دعوت انبيا» اين موضوعات بررسي شده است: حقيقت ايمان، رد دو نظريه باطل درباره حقيقت ايمان و بيان نظريه صحيح در اين باره، عوامل ازدياد و تقويت ايمان، متعلق ايمان در آيات قرآن، نقد ديدگاه هاى ديگر در مورد متعلق ايمان، پاسخ به شبهات «تجربه نبوى» و «تفسير هرمنوتيكى»، اثبات عدم تعارض وحى با علم و عقل، قرآن و نظريه «تكامل انواع»، پاسخ به شبهه «مشكل مجاز و استعاره در قرآن».

گفتني است، جلدهاي اول و دوم اين کتاب در سال 1387 در  يک مجلد در مجموعه آثار حضرت استاد با عنوان «مشکات» انتشار يافت و تا کنون 3 بار تجديد چاپ شده است.

ترجمه جلد اول اين كتاب به زبان عربي با عنوان «المواجهات و التحديات » منتشر شده است. هم‌چنين اين کتاب به زبان اردو نيز ترجمه شده است. در ضمن این کتاب با عنوان «Investigations And Challenges» توسط منصور لیمبا به زبان انگلیسی ترجمه و به همت مجمع جهانی‌اهل‌بیت‌(ع) چاپ شده است.