راهنماشناسى (معارف قرآن 5)

وزيري، گالينگور،  208 صفحه، چاپ اول 1376، چاپ نهم 1392.

اين كتاب، ادامه درس هاى تفسير موضوعى قرآن كريم است كه به كوشش واحد مجموعه آثار مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى(ره) گردآورى و ويرايش شده و چاپ اول آن در پاييز سال 1376 با تيراژ 3000 نسخه از سوى انتشارات مؤسسه مزبور منشتر شده است.

ترتب بحث راه و راهنماشناسى بر مباحث پيشين معارف قرآن، به خصوص بر بحث انسان شناسى در قرآن از آن رو است كه در بحث انسان شناسى ثابت مى شود انسان، اشرف مخلوقات است و هدف از خلقت او اين است كه با اختيار خود راه سعادت حقيقى خويش را بپيمايد، و اينجاست كه مى بايد لزوم شناخت راه سعادت و راهنمايانى كه اين راه را مى شناسانند مورد بحث قرار گيرد. از اين رو نوبت به طرح موضوع راه و راهنماشناسى مى رسد.

در قسمت راه شناسى اين مباحث عمده مطرح شده است:

ابزار شناخت راه: انسان نمى تواند راه حقيقى سعادت را با ابزارهاى بشرىِ شناخت از قبيل حس و عقل و تجربه، كاملاً بشناسد و لاجرم اين راه مى بايد با نور وحى به بشر نمايانده شود.

اهداف بعثت انبيا: اين اهداف عبارتند از: هدايت تشريعى مردم، تعليم مردم، اصلاح تحريف ها، رفع اختلافات دينى، قضاوت و حكومت، تذكر، انذار و تبشير، و مبارزه با ظلم و فساد.

بشر بودن پيامبران: چرا پيامبران از جنس فرشتگان نيستند، و بشر بودن آنان به چه معناست و چه تأثيرى در هدايت آدميان دارد؟

معجزه: ضرورت معجزه براى اثبات ادّعاى نبوت، حقيقت و ماهيت معجزه، اشاره به بحث اعجاز قرآن به منزله يكى از معجزات پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) و مهم ترين معجزه آن حضرت.

عصمت: دايره شمول عصمت (مراتب و اشخاص)، پاسخ به شبهاتى در زمينه عصمت انبيا(عليهم السلام).

اشتراك و تمايز اديان: اديان الهى در جزئيات احكام با هم اختلاف دارند; اما روح دعوت همه انبيا «اسلام» است. موضوع ديگرى كه در اين مقام بررسى مى شود علل اختلاف در ميان اديان است، كه به طور كلى عبارتند از: الف) بغى و سركشى; ب) تحريف دين.

در قسمت راهنماشناسى نيز مهم ترين مباحث از اين قرارند:

ـ تذكر اين نكته كه قرآن محور تاريخ را معنويت مى داند، نه شئون مادى بشر از قبيل حكومت ها، مردم يا اقتصاد;

ـ محور داستان هاى تاريخى قرآن، توحيد است، و پيامبران قهرمانان اين داستان هايند;

ـ تأكيد بر آموختن اين نكته از قرآن كه انسانيت انسان، تنها در گرو جهات معنوى او است;

ـ تقسيم آيات مربوط به پيامبران در قرآن كريم به سه دسته:

1. آيات ناظر به خود پيامبران;

2. آيات ناظر به رابطه متقابل پيامبران با مردم;

3. آيات مربوط به اقوام پيامبران، تحولات زندگانى و فرجام آنان.

هر كدام از اين سه دسته به دو جنبه خصوصى و جزئى، و عام و كلى تقسيم مى شوند كه در اين كتاب به منظور رعايت اختصار، تنها به جنبه هاى عام و كلى هر بحث پرداخته شده است; براى نمونه در بحث از آيات مربوط به خود پيامبران، از حالات عمومى و مشترك ميان همه پيامبران بحث شده، نه از احوال خاص هر نبى يا رسول. همچنين در بحث از رابطه متقابل پيامبران با مردم، به جاى بحث از رابطه هر پيامبر با قوم خود، روابط كلى اقوام با پيامبران، مورد بررسى قرار گرفته است.

بحث خاتميت: تبيين معنا و اثبات خاتميت و دفع شبهات اين بحث.

مقامات پيامبر(صلى الله عليه وآله): تلقى و ابلاغ وحى، تفسير وحى، قضاوت، حكومت.

مقامات امامان معصوم(عليهم السلام): تفسير وحى، قضاوت، حكومت.

در اين كتاب نيز همانند ساير كتاب هاى معارفى استاد، استفاده هاى بجا و زيبا از نكات آيات قرآن كريم، خواننده را شگفت زده كرده، او را به وجد مى آورد. در همه مباحث سعى شده است مطلب از دايره دلالت آيات خارج نشود، و حتى روايات ناظر به باب هاى مختلفِ مورد بحث، با محك دلالت آيات، مورد استناد و ارزيابى قرار گرفته اند. همچنين استدلال هاى عقلى در جهت دلالت معانى و مضامين آيات ارائه شده است.