خلاصه بحث

حاصل بحث اين شد كه افرادى كه مى گويند: ممكن است چند دين با هم صحيح باشد و معتقد به كثرت گرايى دينى يا پلوراليسم دينى هستند، به چند مطلب از اسلام استناد كرده اند; اول به آيه اى از قرآن، دوّم، محفوظ بودن جان و مال اقليت هاى مذهبى در دولت اسلامى و سوم، استبعاد به جهنم رفتن اكثريت مردم. در مورد آيه گفتيم كه منظور از آيه اين است كه نام يهودى، نصرانى، يا مسلمان كارساز نيست. آنچه كارساز است، ايمان واقعى به خداوند و قيامت است و ايمان به خداوند مستلزم ايمان به جميع انبياست و در مقام عمل، بايد دستور پيغمبر خاتم(صلى الله عليه وآله) را عمل كرد.

در مورد محترم بودن اقليت هاى مذهبى گفتيم كه اين امر ارفاقى است كه اسلام طبق قراردادى به خاطر مصالح سياسى و مصالح فرهنگى اسلام، در حق آنها انجام داده است.

در مورد شبهه استبعاد هم عرض كرديم كه برداشت اشتباهى كه بسيارى از مردم دارند، اين است كه هر كس نام شيعه را با خود دارد و خود را دوست حضرت على(عليه السلام)مى داند يا شب عاشورا اشكى مى ريزد، بهشتى است. در صورتى كه مجرّد اظهار علاقه به امام حسين(عليه السلام) و اميرالمؤمنين(عليه السلام) مشكلى را حل نمى كند. مگر اينكه واقعاً حالت عزادارى او منجر شود كه مشمول عنايت حضرت اباعبدالله الحسين(عليه السلام) قرار گيرد و مصمم شود كه راه امام حسين(عليه السلام) را ادامه دهد. قرآن به شدت با اين گرايش مبارزه مى كند و مى فرمايد تنها انتساب به دين يا مذهب خاصى كارساز نيست. بلكه ايمان واقعى لازم است. معناى آيه مورد استناد كثرت گرايان، اين نيست كه پيروان ساير اديان هم مانند مسلمانان اهل صراط مستقيم هستند و با آنها تفاوتى ندارند. اگر اين چنين باشد، چگونه مى توان اين عقيده را با آيات فراوانى كه در مقام تخطئه اعتقادات آنهاست جمع كرد؟ در مورد شبهه استبعاد هم عرض كرديم كه مسلمان هاى واقعى، قطعاً اهل بهشت هستند; معاندين هم قطعاً اهل جهنم هستند. اما ديگران به اندازه اى كه توانايى شناخت حق را داشته و نسبت به آن هم اقدام كرده اند، اجر و پاداش خواهند داشت، و به مقدارى كه از شناخت حق كوتاهى كرده اند، عذاب خواهند شد اما آنچه معلول قصور و ناتوانى آنها بوده، در مورد آن مؤاخذه نمى شوند و به يك معنا چنين افرادى در آن زمينه "مستضعف" هستند و مستضعفان به اندازه استضعافشان مورد عفو قرار مى گيرند.