درس پنجاه‌وهشتم

امتيازات مؤمنان

·مقدمه

·افزايش ثواب

·آمرزش صغائر

·استفاده از اعمال ديگران

مقدمه

در بخش خداشناسي(1) دانستيم كه اراده الهي اصالتاً به خيرات و كمالات، تعلق مي‌گيرد و شرور و نقايص، بالتبَع مورد اراده الهي، واقع مي‌شوند. طبعاً در مورد انسان هم اراده اصلي الهي، بر تكامل وي و رسيدن به سعادت ابدي و بهره‌مندي از نعمت‌هاي جاوداني، تعلق گرفته است و عذاب و بدبختي تبهكاران كه در نتیجه سوء اختيار خودشان حاصل مي‌شود، بالتبع مشمول اراده حكيمانة الهي مي‌گردد، و اگر ابتلا به عذاب و شقاوت اخروي، لازمة سوء اختيار خود انسان‌ها نبود، رحمت واسعة الهي اقتضا مي‌كرد كه هيچ مخلوقي مبتلا به عذاب نشود.(2)

ولي همان رحمت فراگير الهي است كه اقتضاي آفرينش انسان با ويژگي اختيار و انتخاب را داشته، و لازمة انتخاب هريك از دو مسير ايمان و كفر، رسيدن به سرانجام نيك يا بد آن است؛ با اين تفاوت كه رسيدن به فرجام نيك، متعلق اراده اصلي، و سرانجام دردناك، متعلق اراده تَبَعي است و همين تفاوت، اقتضا دارد كه هم در تكوين و هم در تشريع، جانب خير، ترجيح داده شود؛ يعني انسان تكويناً طوري آفريده شود كه كارهاي خير آثار عميق‌تري در تكوين شخصيت او بگذارد و تشريعاً به تكاليف سهل و آساني مكلف شود تا براي پيمودن راه سعادت و

1. ر.ك: درس يازدهم.

2. در دعاى كميل مى‏خوانيم: فَبِالْيقينِ اَقْطَعُ لَوْ لا ما حَكَمْتَ بِهِ مِنْ تَعْذِيبِ جاحِديكِ وَقَضَيْتَ بِهِ مِنْ اِخْلادِ مُعانِدِيكَ لَجَعلات ّلنّارَ كُلّها بَرْدَا وَسَلاما وَما كَانَتْ لِاَحدٍ فِيها مَقَرَّا وَلا مُقاما.

نجات از عذاب ابدي، نياز به تكاليف شاق و طاقت‌فرسايي نداشته باشد(1) و در مقام پاداش و كيفر هم كفة پاداش، ترجيح داده شود و رحمت الهي بر غضبش سبقت گيرد(2) و اين تقدم و رجحان رحمت، در اموري تبلور مي‌يابد كه به چند نمونه از آنها اشاره مي‌شود:

افزايش ثواب

نخستين مزيتي كه خداي متعال براي طالبان راه سعادت در مقام پاداش قایل شده، اين است كه تنها معادل ثواب عمل را به ايشان نمي‌دهد، بلكه بر آن مي‌افزايد. این مطلب در آیاتی از قرآن مجید صریحا آمده است؛ ازجمله در آیه 89 سوره نمل می‌فرماید: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خیر منها؛ «كسي كه كار نيكي انجام دهد، بهتر از آن برایش خواهد بود».

در آیه 23 سوره شوری می‌فرماید: و من یقترف حسنه نزد له فیها حسنا؛ «و کسی که کار نيكي را انجام دهد، بر نیکی آن بیفزاییم».

در آیه 26 سوره يونس مي‌فرمايد: لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْني وَزِيادَة؛ «براي كساني كه نيكي كرده‌اند، نيك‌ترين است با افزايشي».

در آیه 40 سوره نساء مي‌فرمايد: إِنَّ اللّهَ لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ وَإِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضاعِفْها وَيُؤتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْراً عَظِيما؛ «تحقيقاً خدا به اندازة يك ذره هم ستم نمي‌كند و اگر كار نيك باشد، آن را دوچندان مي‌كند و از نزد خود پاداشي بزرگ مي‌دهد».

در آیه 160 سوره انعام مي‌فرمايد: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَمَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلا يُجْزي إِلاّ مِثْلَها وَهُمْ لا يُظْلَمُون؛ «كسي كه كار نيكي انجام دهد، ده‌برابر آن را خواهد داشت و كسي كه كار بدي انجام دهد، جز مانند آن كيفر نخواهد داشت و به ايشان ستم نمي‌شود».

1. یرید الله بکم الیسر ئلا یرید بکم العسر (بقره، 185)؛ و ما جعل علیکم فی‌الدین من حرج (حج، 78).

2. سبقت رحمته غضبه.

آمرزش صغائر

امتیاز دیگر این است که اگر مؤمنان از گناهان بزرگ اجتناب کنند، خدای مهربان گناهان کوچکشان را مي‌بخشد و اثر آنها را محو مي‌كند؛ چنانكه در آیه 31 سوره نساء مي‌فرمايد: إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِيماً؛ «اگر از منهيات بزرگ دوري كنيد، بدي‌هاي شما را محو مي‌كنيم و به جايگاه ارجمندي شما را وارد مي‌كنيم».

روشن است كه آمرزش گناهان كوچك براي چنين كساني مشروط به توبه نيست؛ زيرا توبه، موجب آمرزش گناهان كبيره نيز است.

استفاده از اعمال ديگران

از ديگر مزاياي مؤمنان اين است كه خداي متعال استغفار فرشتگان و بندگان برگزيدة خود را درباره آنها مي‌پذيرد(1) و نيز دعا و استغفار ساير مؤمنان را در حق ايشان مستجاب مي‌كند و حتي ثواب اعمالي را كه ديگران براي شخص مؤمن هديه كنند، به او مي‌رساند.

اين مضامين در آيات و روايات فراواني بيان شده است، ولي نظر به اينكه اين موضوع، ارتباط مستقيم با مسئلة شفاعت دارد و بايد با تفصيل نسبي به بحث درباره آن بپردازيم، در اينجا به همين اشاره بسنده مي‌كنيم.

1. ر.ك: غافر (40)، 7؛ آل عمران (3)، 159؛ نساء (4)، 64؛ ممتحنه (60)، 12؛ ابراهيم (14)، 41 و... .

پرسش

1. راز سبقت رحمت الهي چيست؟

2. تبلور اين سبقت را در تكوين و تشريع، بيان كنيد.

3. موارد آن را در پاداش و كيفر انسان، شرح دهيد.